جامعه ايرانی قتل ها راتقبيح می كند

احسان اکبرپور: خانه‌ پدری باز هم قربانی گرفت، و این بار پدری در دیار کرمان جان دختر نوجوان خود را گرفت؛ درست چند روز پس از سر بریده شدن دخترک 19 ساله به دست همسرش در آبادان و دو هفته پس از تراژدی رومینا در سفیدسنگان تالش. خبر قتل‌های اخیر، موجی از اندوه و بهت ایجاد کرده، اما این جنایت‌ها نه مختص به جغرافیای ایران است و نه تنها مربوط به امروز. همان‌گونه که کیانوش عیاری در فیلم درخشان «خانه پدری» نشان داد، ارتکاب این همسرکشی/ دخترکشی‌ها‌، از ظن قاتل به دلایل حیثیتی انجام می‌شود، اما از منظر جامعه، اخلاق و قانون، عنوانی جز «قتل» و «جان‌ستاندن» ندارد؛ آن هم از جانب نزدیک‌ترین افراد به مقتول.

*همی زار بگریست هر که‌آن شنید
هنوز چشم ایران از مرگ رومینا خیس بود که خبر آمد مردی جوان در آبادان، همسر خود را لب شط گوش تا گوش سر بریده است. جنایتی هولناک که باورش هم سخت و غم‌فزاست. بهت عمومی از مرگ آن عروس شط هنوز بدل به واقعیت نشده بود که این بار از شرق، خبر رسید که پدری دختر نوجوان را به دلیلی مشابه به قتل رساند. وقوع این قتل‌های هولناک در روزگاری که جامعه به‌سبب همه‌گیری کرونا، بیش از همیشه به یکدیگر احساس نزدیکی و همبستگی دارد، طبیعی است که از یک‌سو خشم و از سوی دیگر آه و حسرت از این فغان را چنان بلند کند که به قول شاعر توس: «فغانش ز ایوان به کیوان رسید / همی زار بگریست هر که‌آن شنید.» اما دلایل جامعه‌شناختی ارتکاب قتل‌های حیثیتی چیست، و چگونه می‌توان این جنایت آشکار را چنان منع کرد که روزی ارتکاب رخدادهای مشابهش، دور از ذهن باشد؟

*وقوع این قتل‌ها نشانگر وجود یک تعارض بغرنج اجتماعی است
کرامت‌الله راسخ جامعه‌شناس شیرازی در این راستا در گفت‌وگو با «افسانه» با بیان اینکه وقوع چنین قتل‌هایی نشانگر وجود یک تعارض بغرنج اجتماعی دشوار است، می‌گوید: واقعیت آن است که مناسبات اجتماعی در ایران هم‌زمان با جهان تغییر کرده است؛ بدین‌گونه که در نسل‌های جدید شاهد نوعی فردگرایی هستیم. این استاد جامعه‌شناسی سپس با بیان اینکه با رشد فردگرایی، تعریف سعادت نیز تعریفی شخصی خواهد بود، می‌افزاید: یکی از جلوه‌های سعادت برای جوان‌ها نیز عشق و عاشق‌شدن است؛ حال آنکه محتوای مناسبات اجتماعی و فرهنگی جامعه‌ همان محتوای سابق است.

*فردگرایی دختران مورد پذیرش جامعه نیست
مترجم کتاب «نظریه های روز جامعه شناسی (از ایزنشتات تا پسامدرن ها)» با اشاره به اینکه مقولات از بطن مناسبات اجتماعی زاده می‌شود، خاطرنشان می‌کند: در این معنا مقوله یا مفهوم غیرت، با رشد فردیت در جوان‌ها در نوعی تعارض قرار می‌گیرد؛ به ویژه در مورد دختران. «به دلیل وجود برخی مناسبات اجتماعی، برخلاف پسران، فردگرایی دختران مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد.» راسخ سپس با بیان اینکه وقوع قتل‌های این‌چنینی، مختص به جامعه ایران نیست و متاسفانه بسیاری از جوامع درگیر آن هستند، خاطرنشان می‌کند: باید برای جلوگیری از این رخداد یک راه‌حل قاطع پیدا شود.

*مفهوم شهروندی به دختران به عنوان حق فردگرایی می‌بخشد
کرامت‌الله راسخ جامعه‌شناس سپس می‌گوید: در مقابل این نوع از رخدادها، زنانی هستند که اکنون با نوع دیگری از ارزش‌ها مانند مفهوم شهروندی آشنا شده‌اند؛ مفهومی که آن‌ها را به عنوان یک شهروند و یک فرد تعریف می‌کند. نویسنده کتاب «سنت‌گرایی بازتابی» در ادامه با بیان اینکه قائل‌شدن نقش شهروندی برای زنان، نوعی فردیت برای آن‌ها ایجاد کرده است، می‌افزاید: از همین روست که جامعه نیز پس از رخدادهای اخیر همان واکنشی را نشان داد که در برابر وقوع قتل‌های دیگر انجام می‌دهد؛ یعنی تقبیح و نکوهش آن.

*راهکار از مجرای نهادهای قانون‌گذار می‌گذرد
مترجم کتاب «مبانی جامعه‌شناسی جوانان» در ادامه با اشاره به اینکه اگر برای حل مسئله قتل دختر/همسر در قانون به‌گونه‌ای پیشگیرانه اقدامی صورت نگیرد، ممکن است تغییر این وضع سده‌ها به درازا بینجامد، می‌گوید: تنها راه جلوگیری از وقوع چنین قتل‌هایی آن است که از طریق نهادهای قانون‌گذار و مجری، راهکاری برای این مسئله اندیشیده و سپس آن راهکار نیز در جامعه نهادینه شود. کرامت‌الله راسخ جامعه‌شناس با بیان اینکه همان‌گونه که ارزش‌ها بر نهادها تاثیر می‌گذارند، نهادها نیز متقابلاً بر ارزش‌ها اثر می‌گذارند؛ می‌افزاید: در صورت اندیشیدن این راهکار حقوقی، در دو، سه نسل آینده وقوع چنین رخدادهای تلخی تکرارناپذیر خواهد شد. مترجم کتاب «مبانی جامعه‌شناسی معرفت» در پایان با بیان اینکه در برخی کشورهای همسایه شاهد این روند هستیم؛ خاطرنشان می‌کند: بسیاری از کشورهای منطقه نیز درگیر معضل تعارض میان فردیت و جامعه‌ جمع‌گرا هستند؛ از همین رو نقش قوه قضاییه، دولت و نهادهای قانون‌گذار در جلوگیری از وقوع رخدادهای مشابه در کشور ما نیز بسیار تاثیرگذار است.