مصرف تابستانه آب زیر سایه جیره‌بندی

احسان اکبرپور/فصل تابستان دو روز است که آغاز شده اما گرمای هوا از خردادماه در شیراز شدت گرفته و این موضوع استفاده از وسایل سرمایشی را ضروری کرده است. در این میان اما چند هفته‌ای است که برخی مناطق شیراز دچار قطعی یک‌باره، بدون اطلاع قبلی و 12 ساعته و بیشتر شده‌اند، از جمله قطعی آب مناطقی در بولوار پاسداران در روز 19 خردادماه و همچنین قطعی مجدد در این منطقه و مناطق جنوب‌شرق و شمال‌غرب در روز 25 خردادماه. از سویی تنها پاسخی که از سوی مسئولان شرکت آب‌وفاضلاب شیراز داده شده این بوده که «استفاده یکباره از کولر آبی و هجوم مردم برای به کار انداختن این وسیله سرمازا موجب افزایش مصرف آب شده است!» به عنوان مثال سرپرست روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب شیراز گفته است: «باید فرهنگ‌سازی شود، زیرا برخی از مردم نمی‌دانند که کولرهای آبی چه مقدار آب مصرف می‌کند. در این زمینه مصاحبه‌های روشنگرانه انجام داده‌ام و استفاده از رسانه‌ها می‌تواند فرهنگ‌سازی صرفه‌جویی آب را تقویت کند.» از سوی دیگر مدیرعامل آبفای شیراز نیز گفته است: «وارد شدن کولرهای آبی به مدار، مصرف آب را به شدت افزایش می‌دهد و اگر شهروندان توصیه‌های ارائه‌شده در مورد مصرف بهینه آب را رعایت نکنند، امکان افت فشار یا حتی نوبت‌بندی آب وجود دارد.»

*تهدید به نوبت‌بندی به جای مدیریت علمی منابع و مصرف
پرسش اینجاست که آیا در شرایطی که دمای هوا روزانه در هفته‌های اخیر در شیراز بین 32 تا 44 درجه سانتی‌گراد بوده است و از سوی دیگر با توجه به قیمت و هزینه‌های بسیار زیاد کولرهای گازی (حدود 10 میلیون تومان) که موجب شده است تنها وسیله سرمایشی 90 درصد مردم شیراز کولرهای آبی باشد، منظور از «فرهنگ‌سازی» در زمینه استفاده از کولر آبی چیست و «مصاحبه‌های روشنگرانه» سرپرست روابط‌عمومی شرکت آبفای شیراز چه معنایی دارد؟ نکته قابل توجه دیگر آن است که مدیرعامل شرکت آبفای شیراز نیز قطعی و افت فشار آب در شیراز را «طبیعی» دانسته، شهروندان را به پر کردن مخازن آب و مصرف بهینه «توصیه» کرده و دست‌آخر نیز اعلام کرده است که «افت فشار» و «نوبت‌بندی» آب دور از انتظار نیست.
این در حالی است که از دو هفته قبل قطعی آب در مناطقی از شیراز آغاز شده است و آن‌گونه که اهالی برخ مناطق شهر همچون ساکنان مناطقی مانند خیابان شهید فلاحی، شهید کلاهدوز، کوچه آفتاب در بولوار امیرکبیر، بولوار پاسارگاد، شهرک والفجر، بخشی از خیابان سراج و همچنین بخش‌هایی از شهر جدید صدرا خبر داده‌اند، آب در دو هفته گذشته به دفعات، بدون اطلاع قبلی و به مدت طولانی (در برخی موارد بیش از 14 ساعت از روز) قطع شده است. یکی از ساکنان این مناطق در گفت‌وگو با «افسانه» با اشاره به پیگیری‌های او برای اطلاع از چرایی قطع آب می‌گوید: «به سامانه پاسخگویی آبفای شیراز زنگ زدم. بعد از چندین دقیقه در انتظار بودن، اپراتور تنها با ذکر اینکه آب منطقه زرهی ساعت 22 وصل خواهد شد، پیامی ضبط‌شده برایم پخش کرد که در آن اعلام شد به دلیل مصرف بالای آب در منطقه مذکور، آب مصرفی این منطقه قطع شده است.»

*گزینه جایگزین مدیران آبفا برای کولرهای آبی چیست؟
واقعیت آن است که مدیریت منابع آب شهری در کشورهای جهان، به جای توصیه به شهروندان برای «مصرف بهینه» و «پر کردن مخازن آب» با استفاده از «مصاحبه‌های روشنگرانه»، راهکارهای علمی و عملی برای بهبود کیفیت و کمیت آب مصرفی شهروندان و جلوگیری از قطع‌شدن و افت‌فشار آب ارائه می‌کنند. به این معنا که مدیران دستگاه‌های خدمت‌رسان با علم به گرم‌شدن هوا در اواخر بهار و اوایل تابستان، و همچنین با اطلاع از وسایل سرمایشی مورد نیاز مردم و میزان آبی که مصرف می‌شود، به مدیریت این شرایط در راستای بهبود کیفیت زندگی مردم و مدیریت بهینه منابع و مصرف آب می‌پردازند. وگرنه آیا می‌توان در شرایطی که دمای هوا در نیم‌روز شیراز از مرز 44 درجه سانتی‌گراد گذر می‌کند، از شهروندان انتظار داشت از وسایل سرمایشی استفاده نکنند؟ آیا گزینه‌های جایگزینی برای رفع عطش و جلوگیری از گرمازدگی و بیماری‌های ناشی از آن، به شهروندان ارائه شده است که مدیران شرکت آبفای شیراز، انتظار کاهش مصرف آب را دارند و چاره دیگر را نوبت‌بندی آب اعلام می‌کنند؟

*مدیریت آب در دیگر کشورهای جهان
به عنوان مثال مدیریت شهری (شامل ادارات خدمت‌رسان مانند آب، برق و...) در شهر ونکوور کانادا (که از دید مجله فوربس در رده نخست برترین شهرهای جهان برای زندگی برگزیده شده است)، سال‌هاست برای مدیریت منابع آب شهری، برنامه‌های استراتژیک تعریف کرده‌اند و در راستای اجرای آنها عمل می‌کنند. به عنوان مثال در ونکوور، مدیریت شهری ونکوور برای تضمین اجرای چشم‌انداز ۱۰ ساله خود، اقدام به تعریف راهبردهایی برای ساختمان سبز تحت‌عنوان جی.بی.اس کرده است.
جی.بی.اس در حقیقت استراتژی‌ای است که براساس آن، شکل و سطح کاربری‌های ساختمان‌های تجاری، خدماتی، اقامتگاه‌هایی با تراکم انسانی بالا و... تعریف می‌شوند و به‌منظور کاهش تأثیرات ساختمان‌سازی و زیرساخت‌های وابسته به آن، طراحی شده است. بخشی از این اقدامات شامل مدیریت آب‌های حاصل از بارندگی، مصرف آب خانگی، تقاضای سفر، منظر و اکولوژی، تأمین حمایت‌ها و پشتیبانی‌های حقوقی از قوانین مربوط به مصارف انرژی، تصویب قانون حقوقی مصارف انرژی، کاهش به‌طور متوسط ۱۲ تا ۱۵ درصدی نیازهای مصرف انرژی با کمک این قانون به‌منظور دستیابی به اهداف برنامه‌های تشویقی ساختمان‌های تجاری برای حفظ محیط‌زیست کانادا و... می‌شود.

*جی.بی.اس چیست؟
در حال حاضر شورای جی.بی.اس برای رسیدن به استانداردهای شهر سبز، پروژه‌های متعددی را در دست اقدام دارد که مدیریت آب‌های جاری ناشی از نزولات جوی، کاهش خطرات ناشی از جزایر گرمایی، حفظ آب، بهره‌وری انرژی و کاهش گازهای گلخانه‌ای، طراحی غیرعامل و انحراف مسیر زباله، از آن جمله هستند. مدیریت شهری ونکوور برای مدیریت آب‌های جاری ناشی از نزولات جوی، اقدام به تجزیه‌وتحلیل رفتاری سیلاب‌ها همراه با توصیه‌ها و زمان‌بندی‌هایی برای برنامه‌های مدیریت سیلاب شهری کرده است. در مورد کاهش خطرات ناشی از جزایر گرمایی نیز دستورالعمل‌هایی را برای کسانی که به‌صورت داوطلبانه اقدام به ساخت پشت‌بام سبز می‌کنند، ارائه کرده است. این دستورالعمل‌ها مدیریت آب‌های روان را در ونکوور بهبود بخشیده، مصرف انرژی در ساختمان را بهینه کرده و نمای زیباتری به آن بخشیده است. شورای جی.بی.اس برای حفظ آب شهر، تنها اجازه استفاده از لوله‌ها و اتصالاتی که استانداردهای ای.ان.اس.آی دارند و بدون نشت آب هستند، صادر می‌کند، همچنین بهبود سیستم‌های آبیاری برای کاهش میزان مصرف آب فضای سبز تا میزان ۵۰ درصد را نیز در دستور کار قرار داده است.

*هزینه آب‌بها و موارد مصرف این هزینه در بهبود کیفیت مدیریت آب
از سوی دیگر در تورنتو شهری دیگر در کشور کانادا، شورای شهر نرخ آب مصرفی تورنتو را از ابتدای ژانویه سال گذشته، 5 درصد افزایش داده است. نرخ آب برای عموم مصرف‌کنندگان و همچنین صاحبان صنایعی که تا 5 هزار مترمکعب آب مصرف می‌کنند، 3.6225 دلار برای هر مترمکعب مصرف است اگر این مبلغ پس از مدت مقرر پرداخت شود شامل جریمه شده و به 3.8131 دلار در هر مترمکعب خواهد رسید. هزینه مصرف آب برای مصارف بیش از 5 هزار مترمکعب در مشاغلی که شامل برنامه نرخ آب صنعتی می‌شوند، 2.5356 دلار در هر مترمکعب است. دیرکرد در پرداخت این مبلغ، جریمه‌ای معادل با 2.6690 دلار دارد.
در تورنتو بهایی که بابت استفاده آب پرداخت می‌شود، صرف خدماتی مانند تأمین آب آشامیدنی با کیفیت بالا، تصفیه آب، مقابله با اثرات ناشی از طوفان‌های شدید و همچنین، مشکلات ناشی از زیرساخت‌های قدیمی می‌شود. به عنوان مثال در سال 2017، عملکرد سازمان آب تورنتو به صورت زیر بوده است: 580 میلیون دلار برای فراهم کردن 433 میلیارد لیتر آب نوشیدنی با کیفیت، 1390 میلیون دلار برای مدیریت آب‌های سطحی شامل اقدامانی جهت جلوگیری از پر شدن آب در زیرزمین‌ها و بهبود وضع ریخته شدن آب سطحی به آبراهه‌ها و کانال‌ها، 582 میلیون دلار برای جمع‌آوری و تصفیه 397 میلیارد لیتر آب هدر رفته.

*مدیریت آب سطحی در تورنتو
آب سطحی شامل باران و برف آب شده، است. زمانی که آب سطحی جذب زمین نمی‌شود، در خیابان‌ها جاری شده و از طریق سیستم پیچیده‌ای از لوله‌ها وارد کانال‌های زیرزمینی یا آبراهه‌های محلی می‌شود و در برخی موارد نیز به واحد تصفیه فاضلاب می‌رسد. مدیریت آب‌های سطحی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، زیرساخت‌های مناسب و نگهداری از آنها است. افزایش طوفان‌های شدید و همچنین سطوح سنگ‌فرش شده کمک می‌کنند که آب بیشتری وارد شبکه فاضلاب شود. این عامل منجر به پر شدن زیرزمین‌ها از آب شده و کیفیت آب را در آبراهه‌های محلی کاهش می‌دهد. در این زمینه مدیریت یکپارچه شهری تورنتو اقداماتی را انجام داده است که به آنها اشاره می‌کنیم: ارتقای شبکه فاضلاب که در برخی نقاط شهر قدمت آن بیش از 100 سال است و نیاز به تعمیر و نوسازی دارد، ساختن حوضچه‌ها، تانک‌ها و تونل‌های جدید برای جمع‌آوری و نگهداری مازاد آب سطحی، طراحی دوباره شبکه فاضلاب در بخشی از نقاط شهر یعنی مکان‌هایی که هنگام طوفان شدید، آب باران و فاضلاب با هم مخلوط شده و در آبراهه‌ها و کانال‌های آب محلی سرریز می‌شوند.

*راهکارهای علمی برای مقابله با بحرا کم‌آبی
از سویی در این شهر برای مقابله با بحران کم‌آبی نیز روش‌هایی علمی و استاندارد صورت گرفته است، مانند: 1 ـ استفاده از انرژی خورشید برای تصفیه آب: در این روش با امواج اشعه ماوراءبنفش خورشید آب ناسالم گندزدایی و آماده مصرف می‌شود. 2 ـ کشف نشتی لوله‌های انتقال آب شرب: در این روش با استفاده از تجهیزات پیشرفته، نشتی آب از لوله‌های انتقال و شیرهای خانه مشخص می‌شود.
3 ـ جایگزینی دی‌اکسید کربن به جای آب در موارد شست‌وشو و خنک کردن: محققان معتقدند که یکی از بهترین جایگزین‌ها برای شست‌وشو و سرد کردن در کارخانه‌ها و سایر صنایع استفاده از دی‌اکسید کربن است. با این روش میزان هدررفت آب در یک کارخانه با 20 هزار لیتر مصرف آب بسیار کاهش خواهد یافت. 4 ـ تصفیه آب با بطری‌های تصفیه سریع: در این روش آب از یک فیلتر 15 نانومتری عبور داده می‌شود، در نتیجه بسیاری از باکتری‌ها و ویروس‌ها از بین می‌روند. 5 ـ مصرف حداقل آب در زمان استحمام: متأسفانه در فرایند استحمام مقدار زیادی آب تا لحظه متعادل شدن دما هدر می‌رود که برای جلوگیری از این هدررفت با استفاده از یک دستگاه ارزان‌قیمت دمای اولیه آب به سرعت به دمای مناسب می‌رسد. 6 ـ دوش حمام خشک یا دوش بدون آب: محققان آفریقایی یک مایع بهداشتی ابداع کردند که با قرار دادن آن روی پوست عملکرد مشابه دوش گرفتن در پوست ایجاد می‌شود. دوش حمام خشک می‌تواند میلیون‌ها لیتر آب را ذخیره کند.

*مدیریت بحران آب در هند
هند نیز یکی دیگر از کشورهای کاملاً موفق در حوزه مدیریت منابع آب تلقی می‌شود اما این مدیریت مناسب به سرعت به دست نیامده است. هند با بهره‌گیری از مدیریتی چندوجهی که شامل مدیریت پوشش گیاهی، مدیریت ذخایر آبی زیرزمینی، مدیریت مناطق شهری و مدیریت آموزش و بهداشت است، در این راه موفق شده است. یکی از راهکارهای قابل‌توجه هند، توجه به ذخایر آب زیرزمینی و نظارت بر حفر چاه‌ها در روستاها و شهرهای کوچک است. از سال 2006 تاکنون، دولت هند حفر چاه و بهره‌برداری از ذخایر آبی را کنترل و محدود کرده است. تمرکز به مسائل آموزشی و بهداشتی زمینه‌ساز افزایش صرفه‌جویی شهروندان هندی در مدیریت مصرف آب شده است. منطقه گجرات در هند یکی از موفق‌ترین نمونه‌های تخصیص آب بین شهروندان و کشاورزان به شیوه استاندارد است تا حدی که این منطقه به شهرت جهانی رسیده و اخیراً هیئتی از کارشناسان عراقی برای یادگیری شیوه‌های مدیریت منابع‌طبیعی هند، از این منطقه بازدید کرده‌اند. تغییرات آب‌وهوایی و تحریم و جنگ، فشار زیادی بر وضع منابع آبی عراق وارد کرده است و دولت کنونی عراق با همکاری سازمان ملل، در پی بهبود وضعیت آب در کشور خود است.