حسنلی: شدت بارش و دستکاری های شدید حوزه آبریز دروازه قرآناز دلایل سیل اخیر است

گزارش «افسانه» از میزگرد دانشگاه شیراز درباره سیل اخیر شیراز 

یک ماه پس از سیل تراژیک دروازه‌قرآن، انجمن «فرهنگ و سیاست» دانشگاه شیراز میزگردی تخصصی با حضور استادان دانشگاه و برخی مسئولان شهری تشکیل داد و به بررسی ابعاد و جزئیات علل وقوع این سیل پرداخت. در این برنامه که با عنوان «سیل‌آباد» در تالار کتابخانه خوارزمی دانشگاه شیراز برگزار شد، عزت‌الله رئیسی پدر پدر علم هیدروژئولوژی (آب‌های زیرزمینی) ایران، علیمردا حسنلی عضو هیئت علمی بخش منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه شیراز، ناصر طالب بیدختی عضو هیئت علمی بخش مهندسی راه، ساختمان و محیط‌زیست دانشگاه شیراز، سید محمدجعفر ناظم‌السادات عضو هیئت‌علمی بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز، رضا افشین شریفیان استادیار بخش آب دانشگاه آزاد اسلامی شیراز، سید عبدالرزاق موسوی عضو شورای اسلامی شهر شیراز و رئیس کمیته حقیقت‌یاب شورا و آرش فرج‌زاده معاون شهرسازی و معماری شهرداری شیراز در دو بخش به بررسی دلایل سیل دروازه‌قرآن پرداختند. در این میزگرد، کارشناسان با اشاره به ابعاد علمی دلایل وقوع سیل، به بیان راهکارهای خود به مسئولان برای جلوگیری از وقوع تراژدی‌های مشابه پرداختند. مشروح گزارش افسانه از این میزگرد را در ادامه بخوانید.

*6 سیل مهیب شیراز در هزارسال اخیر

سخنران نخست این نشست علمی، پروفسور عزت‌الله رئیسی پدر علم هیدروژئولوژی ایران و استاد دانشگاه شیراز بود. رئیسی ابتدا با اشاره به اینکه سیل پدیده‌ای طبیعی است، تعریف سیل را «بالا آمدن سطح آب و سرریز شدن آن بر روی زمین» خشک خواند. به گفته رئیسی سیلاب در طبیعت نیز رخ می‌دهد و براساس اطلاعات موجود در شیراز هر هزار سال یک بار سیلی با مقیاس بزرگ رخ داده است. عزت‌الله رئیسی سپس با اشاره به اینکه دوره بازگشت سیل صدساله است؛‌ خاطرنشان کرد: هرچه قدر این دوره طولانی‌تر شود بر مدت‌زمان و شدت سیل افزوده می‌شود. رئیسی در ادامه با اشاره به اینکه سیل منافعی نیز دارد، این منافع را شامل پر شدن درریاچه‌ها، تأمین مواد غذایی برای گیاهان و جانوران در دریاچه، دریا و اقیانوس، حاصلخیزی زمین‌های تحت پوشش، ایجاد دلتاهای حاصلخیز، انتقال بذر، حفظ اکوسیستم، کاهش ارتفاع زمین، سرریز در بیابان‌ها و شستن آلودگی‌های مسیر عنوان کرد. عزت‌الله رئیسی با اشاره به تحقیقات صورت‌گرفته درباره سیل‌های بزرگ شیراز در هزارسال گذشته، تعداد این سیلاب‌ها از 329 هجری تا 1329 هجری در شیراز را 6 سیل عنوان کرد. رئیسی سپس به ذکر علل رخ دادن سیل پرداخت: شدت بارندگی و دوره بازگشت سیل. وی با بیان اینکه طراحی‌های شهری عمدتاً براساس سیلاب صدساله است، علل بروز خسارت سیل در ایران را کاهش مقطع عبور سیل، احداث سازه‌های شهری مانند پل و بند، جاده، راه‌آهن و ساختمان، از بین بردن جنگل‌ و مراتع و ایجاد شیار در جهت شیب عنوان کرد.

*میزان و شدت بارندگی دروازه قرآن 94 میلی‌متر بر ساعت بود

در ادامه این نشست، عضو هیئت‌علمی بخش مهندسی منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه شیراز درباره علل وقوع سیل فروردین‌ماه در شیراز گفت: اگر شدت بارش بیشتر از شدت نفوذپذیری خاک باشد، سیل ایجاد می‌شود؛ اما اگر شدت بارش کمتر از نفوذپذیری خاک باشد، باعث پر شدن سفره‌های زیرزمینی خواهد شد. علیمراد حسنلی با بیان اینکه در شیراز هیچ دستگاه سنجشی مستقر در حوضه دروازه قرآن وجود ندارد، گفت: ناچار برای سنجش میزان بارش به آمار شرکت آب منطقه‌ای در خیابان ارم متوسل شدیم. وی ادامه داد: روز 5 فروردین‌ماه بارندگی از ساعت 7 و 30 دقیقه صبح آغاز شد؛ اما در ساعت 10 و 35 دقیقه تشدید می‌شود و ده دقیقه بعد به اوج می‌رسد که منجر به بروز سیل شد. عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز خاطرنشان کرد: تجربه و اطلاعات نشان می‌دهد که در بالادست بارندگی شدیدتر بوده است. حسنلی با اشاره به اطلاعات به دست آمده براساس ایستگاه هواشناسی دانشگاه برکلی امریکا گفت: این اطلاعات نشان می‌دهد در چهار مقطع از حوضه آبریز دروازه قرآن با طول و عرض جغرافیایی مختلف شدت مختلف بارش از 30 تا 33 میلی‌متر ثبت شده است؛ براین اساس بارش این حوضه، 31 درصد بیشتر از بارش ارم بوده است که به رقم 94 میلی‌متر در ساعت می‌رسد.

*وقتی تغییرات وسیع انجام می‌دهیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم سیل تخریب نداشته باشد

این استاد دانشگاه اظهار داشت: یکی از دلایل سیل شدت بارش است، دیگری دست‌کاری‌های شدید در حوضه، ساخت‌وساز، جاده‌سازی، ایجاد پادگان و میدان تیر و نیز وجود کارخانه‌ها در مسیل. وی افزود: در برخی نقاط حوضه بالادست خاک‌ریزهایی ایجاد شده است که با وجود کوچکی آن‌ها در برخی جاها شسته شده و همراه سیل پایین آمده، در برخی نقاط هم برای کاهش هزینه ساخت پل برای کمربندی، دو مسیر عبوری آب به یک مسیر بدل شده که به تجمیع سیلاب منجر شده است. حسنلی ادامه داد: افزون بر این موارد، وجود مواد زائد، نخاله ساختمانی و زباله در سطح حوضه به‌گونه‌ای بوده است که حتی اگر حوضچه‌ای هم در بالادست وجود داشت، با این شدت دست‌کاری در طبیعت، سریع پر می‌شد. وی گفت: در گذشته سیل شیراز از دره مجاور دروازه قرآن عبور می‌کرد؛ اما پس از زیباسازی و توسعه جاده حجم کافی عبور سیلاب در نظر گرفته نشده است؛‌ بنابراین وقتی تغییرات وسیع انجام می‌دهیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم سیل تخریب نداشته باشد.

*باید تغییرات اقلیمی را در نظر بگیریم و ارزیابی بلندمدت کنیم

عضو هیئت‌علمی بخش مهندسی منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه شیراز با بیان اینکه خشک‌سالی و سیل دو روی یک سکه است، ادامه داد: طبیعت اقلیم ما خشک است و بارندگی شدید منجر به سیل می‌شود؛ از همین رو ایجاد زیرساخت‌ها و در نظر گرفتن تمهیدات لازم ضروری است. حسنلی در ادامه با اشاره به اینکه پدیده تغییرات اقلیمی محاسبات گذشته را در زمینه بارش به هم زده است، گفت: به همین دلیل دیگر نمی‌توان از داده‌های قبلی استفاده کرد ما باید تغییرات اقلیمی را در نظر بگیریم و ارزیابی بلندمدت کنیم تا بتوانیم پیش‌بینی درست داشته باشیم. وی همچنین بر ضرورت تجهیز دستگاه سنجش و اندازه‌گیری پارامترهای هواشناسی تأکید کرد و گفت: در کشور ما هنوز دستگاه‌های پیشرفته وجود ندارد و این مایه تأسف است چراکه این دستگاه‌ها برای کنترل و مدیریت بحران الزامی است.