عزت الله رئیسی: عرض رودخانه خشک شیراز سال 1340 در منطقه قصردشت 250 متر بوده به 60 متر کاهش یافته است

گزارش «افسانه» از میزگرد دانشگاه شیراز درباره سیل اخیر شیراز 

یک ماه پس از سیل تراژیک دروازه‌قرآن، انجمن «فرهنگ و سیاست» دانشگاه شیراز میزگردی تخصصی با حضور استادان دانشگاه و برخی مسئولان شهری تشکیل داد و به بررسی ابعاد و جزئیات علل وقوع این سیل پرداخت. در این برنامه که با عنوان «سیل‌آباد» در تالار کتابخانه خوارزمی دانشگاه شیراز برگزار شد، عزت‌الله رئیسی پدر پدر علم هیدروژئولوژی (آب‌های زیرزمینی) ایران، علیمردا حسنلی عضو هیئت علمی بخش منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه شیراز، ناصر طالب بیدختی عضو هیئت علمی بخش مهندسی راه، ساختمان و محیط‌زیست دانشگاه شیراز، سید محمدجعفر ناظم‌السادات عضو هیئت‌علمی بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز، رضا افشین شریفیان استادیار بخش آب دانشگاه آزاد اسلامی شیراز، سید عبدالرزاق موسوی عضو شورای اسلامی شهر شیراز و رئیس کمیته حقیقت‌یاب شورا و آرش فرج‌زاده معاون شهرسازی و معماری شهرداری شیراز در دو بخش به بررسی دلایل سیل دروازه‌قرآن پرداختند. در این میزگرد، کارشناسان با اشاره به ابعاد علمی دلایل وقوع سیل، به بیان راهکارهای خود به مسئولان برای جلوگیری از وقوع تراژدی‌های مشابه پرداختند. مشروح گزارش افسانه از این میزگرد را در ادامه بخوانید.

*6 سیل مهیب شیراز در هزارسال اخیر

سخنران نخست این نشست علمی، پروفسور عزت‌الله رئیسی پدر علم هیدروژئولوژی ایران و استاد دانشگاه شیراز بود. رئیسی ابتدا با اشاره به اینکه سیل پدیده‌ای طبیعی است، تعریف سیل را «بالا آمدن سطح آب و سرریز شدن آن بر روی زمین» خشک خواند. به گفته رئیسی سیلاب در طبیعت نیز رخ می‌دهد و براساس اطلاعات موجود در شیراز هر هزار سال یک بار سیلی با مقیاس بزرگ رخ داده است. عزت‌الله رئیسی سپس با اشاره به اینکه دوره بازگشت سیل صدساله است؛‌ خاطرنشان کرد: هرچه قدر این دوره طولانی‌تر شود بر مدت‌زمان و شدت سیل افزوده می‌شود. رئیسی در ادامه با اشاره به اینکه سیل منافعی نیز دارد، این منافع را شامل پر شدن درریاچه‌ها، تأمین مواد غذایی برای گیاهان و جانوران در دریاچه، دریا و اقیانوس، حاصلخیزی زمین‌های تحت پوشش، ایجاد دلتاهای حاصلخیز، انتقال بذر، حفظ اکوسیستم، کاهش ارتفاع زمین، سرریز در بیابان‌ها و شستن آلودگی‌های مسیر عنوان کرد. عزت‌الله رئیسی با اشاره به تحقیقات صورت‌گرفته درباره سیل‌های بزرگ شیراز در هزارسال گذشته، تعداد این سیلاب‌ها از 329 هجری تا 1329 هجری در شیراز را 6 سیل عنوان کرد. رئیسی سپس به ذکر علل رخ دادن سیل پرداخت: شدت بارندگی و دوره بازگشت سیل. وی با بیان اینکه طراحی‌های شهری عمدتاً براساس سیلاب صدساله است، علل بروز خسارت سیل در ایران را کاهش مقطع عبور سیل، احداث سازه‌های شهری مانند پل و بند، جاده، راه‌آهن و ساختمان، از بین بردن جنگل‌ و مراتع و ایجاد شیار در جهت شیب عنوان کرد.

*75 درصد عرض رودخانه خشک تبدیل به شهر شد

پدر علم هیدروژئولوژی ایران با اشاره به اینکه با احداث شهر ضریب نفوذ بارندگی در زمین کاهش می‌یابد؛ افزود: آبخیزداری به معنای برگرداندن جنگل و مرتع به حالت اولیه است و نه طراحی جدید، و از این رو منابع طبیعی باید به حالت ابتدایی بازگردد. رئیسی با ذکر مثال از عرض رودخانه خشک شیراز که سال 1340 در منطقه قصردشت 250 متر بوده و امروز به 60 متر کاهش یافته است، خاطرنشان کرد: کاهش عرض رودخانه‌های شهری در سرتاسر ایران به جز کرمانشاه اتفاق افتاده است و نکته جالب آنجاست که در فروردین‌ماه امسال، کرمانشاه از جمله معدود استان‌های ایران بود که با پدیده سیل مواجه نشد. پروفسور عزت‌الله رئیسی در ادامه با اشاره به اینکه در رودخانه‌هایی که دارای ایستگاه هیدرومتری (آب‌سنجی) هستند، می‌توان دبی سیل را مشخص کرد و آمار داد،‌ افزود: عدم اندازه‌گیری لحظه‌ای و نبود دستگاه‌های اتوماتیک در بسیاری از رودها سبب شده است که دوره آماری وقوع سیل در ایران محدود باشد.

*نیاز حیاتی به تهیه اطلس و نمودار شدت ـ مدت ـ فراوانی بارش

رئیسی با مثال آوردن از دروازه قرآن و شهرک سعدی (که در فروردین امسال با سیل مواجه شدند)، خاطرنشان کرد: دستگاهی برای اندازه‌گیری دبی آب در این مناطق وجو ندارد. او سپس با اشاره به وجود سیستم اندازه‌گیری اس.سی.اس در کشورهای مانند امریکا، افزود: متاسفانه سازمان هواشناسی و هیچ ارگان دیگری نمودار و اطلس شدت ـ مدت ـ فراوانی بارش را تاکنون تهیه نکرده است؛ این در حالی است که در کشوری مانند امریکا برای دوره‌های بازگشت 30 دقیقه و 60 دقیقه نیز نمودار هواشناسی وجود دارد. از همین رو رئیسی ضرورت تهیه این نمودار و اطلس از سوی یک سازمان مسئول و ذی‌ربط به مسئله سیل را امری حیاتی خواند و افزود: ما معیار طراحی نداریم و این نمودار را تهیه نکرده‌ایم. تهیه این منحنی چیزی نیست که دانشگاه بتواند به‌تنهایی آن را به انجام برساند، بلکه باید در سطح ملی و در قالب تحقیقات ملی ارائه شود. استاد دانشگاه شیراز ادامه داد: برای جلوگیری از تکرار وقایع سیل سال جاری ضروری است ایجاد این منحنی را مطالبه کنیم. پروفسور رئیسی همچنین با اشاره به نبود نقشه پهنه‌بندی سیلاب برای دوره بازگشت گفت: ما دانشمندان بسیار بزرگی برای تهیه چنین نقشه‌هایی حتی در دانشگاه شیراز داریم، اما یک دستگاه مسئول باید در زمینه تهیه و تدوین آن وظیفه خود را انجام دهند و این نقشه را تهیه کنند.

*سیلاب شیراز حاصل 50 سال برنامه‌ریزی اشتباه ما بود

پدر علم هیدروژئولوژی ایران سپس با تأکید بر اینکه پیش‌بینی ما درباره وقوع سیلاب دقیق نیست، باید امکان ارزیابی هشدار سیلاب و ارزیابی مدیریت سیلاب به منظور کاهش هزینه سیلاب در کشور فراهم شود. او با انتقاد از موازی‌کاری و درگیربودن دستگاه‌های بی‌شمار و مختلف در موضوع سیل، عنوان کرد: باید مدیریت واحد درباره سیل وجود داشته باشد تا مانند سیل اخیر ارکان مدیریت سرزمینی غافلگیر نشوند. پروفسور عزت‌الله رئیسی در پایان با تأکید دوباره بر اینکه سیلاب دشمن انسان نیست، بستن راه صدساله عبور سیل و خراب کردن خانه آن، دشمن انسان است؛ افزود: برای جلوگیری از سیل‌های آینده باید اطلس پهنه‌بندی تهیه و استفاده شود، سرعت مسیر و ارتفاع با مدل بارندگی روان‌آب در حوضه‌های بحران شبیه‌سازی شود، ظرح پیشگیری از سیل با استفاده از مدل بارندگی روان‌آب تهیه شود، پهنه‌بندی‌ها بازسازی شود و مدل سیل‌های بزرگ نیز کالیبره شود. چراکه «اگر خانه سیل را خراب کنیم، طبیعت انتقامی خاموش و آرام از ما می‌گیرد. سیلاب شیراز مربوط به امروز و دیروز نبود، حاصل 50 سال برنامه‌ریزی اشتباه ما بود.»