وقتی رسانه‌ها غافلگیر شدند

گزارش «افسانه آنلاین» از عملکرد رسانه‌های شیراز در جریان سیل اخیر

وقتی رسانه‌ها غافلگیر شدند

فروردین‌ماه 98 در شیراز با سیل آغاز شد. ازجمله مواردی که حادثه‌ی اخیر را نسبت به دیگر حوادث رخ‌داده در سال‌های گذشته تمایز بخشید، نقش‌آفرینی رسانه‌ها (رسانه‌های رسمی و رسانه‌های جمعی) در اطلاع‌رسانی، رواج شایعه و حتی تبلیغ/ ضدتبلیغات سیاسی/جناحی بود. همین نقش‌آفرینی مؤید آن بود که در هنگامه‌ی بروز فاجعه (رخداد)، رسانه‌ها کارکردی بسیار مهم در آگاه‌سازی و سازماندهی آسیب‌دیدگان، امدادگران و تصمیم‌سازان مدیریت بحران دارند. از یک‌سو رسانه باید سرعت، صحت و تازگی را در تولید خبر رعایت کند، و از دیگر سو به سبب وضعیت غیرعادی شرایط بحران، مدیریت خبر را در بحران (اعم از اطلاع‌رسانی درباره‌ی ابعاد فاجعه، آگاه‌سازی نسبت به وضعیت امدادرسانی و میانجی‌گری میان حادثه‌دیدگان / مسئولان) لحاظ کند. در حالی که رسانه‌ها پیش از وقوع حادثه، در هنگامه‌ی وقوع حادثه و پس از وقوع حادثه می‌توانند به ایفای نقش بپردازند، کارکرد و نقش رسانه در مدیریت بحران چیست و در ماجرای سیل اخیر، رسانه‌ها (با بررسی موردی شیوه‌ی اطلاع‌رسانی رسانه‌های محلی شیراز در رخداد سیل در این شهر) چگونه نقش‌آفرینی کردند؟

رسانه‌های محلی شیراز در سیل اخیر
فارغ از جنبه‌ی حادث‌شدن ناگهانی رخدادهای طبیعی، از یک جنبه، جاری‌شدن سیل در دروازه‌قرآن شیراز در روز پنجم فروردین‌ماه 98، غافلگیرکننده بود. این نکته از یک بابت درباره رسانه‌های شیراز نیز صادق بود، چه آنکه هنگامی که مدیریت بحران و سازمان‌های مربوطه، پیش از وقوع حادثه‌ای قابل پیش‌بینی‌ همانند سیل نسبت به آن اطلاع و آگاهی نداشته باشند، رسانه‌ها نیز ـ به‌ویژه در روزهای نخست فروردین‌ماه ـ آمادگی خبررسانی را دست‌کم در ساعات نخست نخواهند داشت. طرفه آنکه نخستین خبرهای مربوط به سیل شیراز از طریق رسانه‌های جمعی و به وسیله‌ی شهروندان معمولی در شبکه‌های اینستاگرام، واتس‌اپ و... دست‌به‌دست شد و حتی خبرگزاری‌های رسمی نیز در خبرهای نخستین منتشرشده‌اش درباره‌ی سیل دروازه قرآن، از عکسی برگرفته از همان ویدئوی مشهور استفاده کردند. از این بابت بسیاری از خبرنگاران و عکاسان خبری رسانه‌های شیراز نیز پوشش اخبار و گزارش‌های سیل در ساعات ابتدایی و حتی روز نخست را از دست دادند.

جای خالی گزارش‌های میدانی خبرنگاران در هنگامه‌ی سیل
از سوی دیگر تعطیلی روزنامه‌ها در ایام نوروز (در ایام نوروز 98 در شیراز تنها یک روزنامه به عادت سال‌های اخیر و یک ویژه‌نامه شهرداری شیراز به صورت روزانه منتشر شدند) عرصه‌ی خبررسانی رسمی درباره‌ی این واقعه را به خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری واگذار کرد. در این میان خبرگزاری‌ها نیز با توجه به ساعات کاری محدودتر خبرنگاران خود ناچار شدند به انتشار اخبار رسمی از طریق روابط‌عمومی‌ها و گفت‌وگوهای تلفنی کوتاه با مدیران بسنده کنند. از این منظر نحوه پوشش اخبار و گزارش‌های مربوط به سیل در هنگامه‌ی وقوع حادثه در شیراز، به صورت تلفنی از درون دفتر خبرگزاری‌ها صورت گرفت و خبری از گزارش‌های میدانی از مناطق و مردم سیل‌زده در رسانه‌ها نبود. هرچند عکاسان خبری ـ برخی از روز نخست و اغلب از روزهای بعد ـ خود را به مناطق سیل‌زده رساندند و گزارش‌های تصویری متنوع و قابل‌توجهی از ابعاد سیل و خسارات آن، و سپس امدادرسانی‌ها به سیل‌زده‌ها تهیه کردند.

وقتی سیل جناحی شد
از سوی دیگر در روز چهارم پس از وقوع سیل در شیراز، پس از انتشار مصاحبه‌ی یک خبرگزاری با شهردار سابق و اصولگرای شیراز و انتقادات او نسبت به مدیریت شهری کنونی، روند و شیوه‌ی تهیه اخبار و گزارش‌ها در خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها، شکلی جناحی و گروهی به خود گرفت. کار به جایی رسید که اعضای فعلی شورای شهر و شهردار سابق برای برگزاری مناظره پیرامون نقش خود در وقوع سیل اعلام آمادگی کردند. از سوی دیگر موضوع مهم دیگر در جریان سیل شیراز، گمانه‌زنی رسانه‌های رسمی و شبکه‌های اجتماعی درباره‌ی مقصران وقوع سیل بود. موضوعی که پس از مصاحبه‌ی شهردار سابق شیراز در یک خبرگزاری، بدل به یک تقابل در رسانه‌های نزدیک به دو جناح سیاسی شد و کار حتی به انتشار نامه‌های سرگشاده و بیانیه‌های گروه‌های سیاسی در رسانه‌های محلی کشیده شد.

*تأکید بر مهمان‌نوازی شیرازی‌ها

دیگر موضوع قابل‌توجه در جریان سیل اخیر در شیراز که در رسانه‌های محلی بازتابی قابل‌توجه داشت، تأکید بر مهمان‌نوازی شیرازی‌ها و شیوه‌ی کمک‌رسانی‌های مردم به سیل‌زده‌ها بود. تأکیدی که پیرامون این موضوع در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها شکل گرفت، چنان بود که حتی استاندار فارس خواستار آن شد که روز پنجم فروردین‌ماه (روز وقوع سیل در شیراز) به عنوان «روز جهانی مهمان‌نوازی و نوع‌دوستی» ثبت شود. به طور کلی در جریان سیل اخیر شیراز، تمرکز اصلی رسانه‌های رسمی بر انتشار خبر بود و نه گزارش، و عکاسان خبری ـ گرچه کمی دیر و ساعاتی پس از وقوع حادثه ـ پوشش خبری مناسبی نسبت به این رخداد داشتد، اما رسانه‌ها و خبرگزاری‌های محلی این شهر، در تهیه گزارش‌های تولیدی و میدانی از وضعیت سیل‌زده‌ها و محلات آسیب‌دیده موفق عمل نکردند و بیشتر به پوشش اخبار روابط‌عمومی‌ها و مصاحبه‌های تلفنی بسنده کردند.

کد گزارش: 1203
به قلم: احسان اکبرپور