احسان اکبرپور: اگر هنر مدرن چندسالی است دیوارنویسی یا «گرافیتی» را به‌عنوان گونه‌ای از هنر تصویری شناخته است، «ماشین‌نویسی»، گونه‌ای از بازنمایی ادبیات روزمره و فولکلوریک است که دهه‌هاست در ایران و پشت اغلب ماشین‌های بزرگ و کامیون‌ها نقش بسته است. نوشته‌هایی که اغلب با مضامین تنهایی، فراق، ادعیه مذهبی، متن‌های برخی ترانه‌های مشهور، کنایات، ضرب‌المثل‌ها و دل نوشته‌های حسی که با حروف اغلب بزرگ پشت شیشه اتومبیل‌ها و پشت گل‌گیر و تاج کامیون‌ها نقش بسته است. اما این ماشین‌نویسی‌ها، به چه سبب و با چه انگیزه‌هایی ثبت می‌شود؟ چه انگاره‌های جامعه‌شناختی و روان‌شناختی می‌توان برای آن‌ها در نظر داشت؟ و تأثیرپذیری و تأثیرگذاری این نوشته‌ها بر فرهنگ لغوی روزمره و فرهنگ‌عامه ما چگونه است؟
*بازنمایی سبک زندگی و مکنونات قلبی
آنچه واضح است آن است که ادبیات خاص و تولیدشده رانندگان تا حدی برساخته رویکرد و نظرگاه شخصی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... آن‌هاست و از طرز تفکر، نوع نگاه به زندگی، اعتقادات و تجربیات افراد در آداب زندگی، معیشت، کلام، رفتار و در یک کلام سبک زندگی و مکنونات قلبی آن‌ها نمود یافته است. از همین روست که به‌ویژه در ایام آیینی مشاهده می‌کنیم که تقریباً همه اقشار جامعه با نظرگاه‌های متفاوت، انگاره یا شعارهایی را بر شیشه ماشین‌شان ثبت می‌کنند. برخی جامعه‌شناسان معتقدند مطالعه ماشین نوشته‌ها، بخشی از مطالعات فولکلوریک (فرهنگ‌عامه) است و می‌تواند یکی از روش‌های شناخت بخشی از فرهنگ‌عامه ایران باشد.
*ماشین‌نویسی به‌مثابه ابزاری رسانه‌ای
سعید معیدفر ـ جامعه‌شناس ـ ماشین‌نویسی را نمادی از ارتباط با دیگران می‌داند و معتقد است درون‌مایه بسیاری از پشت‌نویسی‌های ماشین‌های جاده‌ای و کامیون‌ها، غلبه بر تنهایی و دور بودن از خانواده است. به باور این جامعه‌شناس بیشتر رانندگان با درج این پشت‌نویسی‌ها سعی دارند تنهایی خود در جاده‌ها را به این وسیله پنهان کنند. از همین رو معیدفر ماشین‌نویسی رانندگان جاده‌ای را به‌عنوان «نوعی رسانه» محسوب می‌کند که به‌واسطه آن، خود و درونیات‌شان را به دیگران معرفی می‌کنند. هرچند به باور این جامعه‌شناس این پشت‌نویسی‌ها ابزار ارتباط‌جمعی و نه فردی است.
*پشت نوشته‌ها مبین ویژگی‌های شخصیتی
اما به لحاظ روان‌شناختی چگونه می‌توان ماشین‌نویسی را تحلیل کرد؟ فرید براتی روانشناس یکی مهم‌ترین دلایل این کنش را، ابراز احساسات می‌داند، آن هم در لفافه و به شیوه‌ای معمولاً رازآمیز و رمزگونه. به باور این روانشناس این ماشین‌نویسی‌ها تا حد زیادی می‌تواند مبین ویژگی‌های شخصیتی افراد باشد که در آن، افراد تجربه‌ها و اتفاقات زندگی خود را به معرض نمایش می‌گذارند. وی می‌افزاید: درج بسیاری از این شعرها در افرادی که دارای ویژگی‌های درونگرایانه‌اند متفاوت است و آن‌ها به‌واسطه این شعرهاست که احساسات خود را بروز می‌دهند؛ اما افراد دارای ویژگی‌های برون‌گرایانه سعی می‌کنند با درج اشعار متفاوت‌تری و مناسب با روحیه خود احساساتشان را بروز دهند. این استاد دانشگاه بیان می‌کند: درج این پشت‌نوشته‌ها می‌تواند اقشار مختلف و رانندگان را بهتر به مردم بشناساند.
*ماشین‌نویسی به‌مثابه یک زبان
ماشین نوشته‌ها اما از لحاظ ادبی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی نیز اهمیت دارد و حتی می‌توان ادبیات رانندگان را ادبیاتی متمایز و منحصر به شخصیت راننده‌ها دانست. نکته جالب اما آنجاست که اخیراً جنبه‌های زبان‌شناختی، جامعه‌شناسی و روحی صنف رانندگان جاده‌ها در استفاده از ماشین نوشته‌ها، موردتوجه متخصصان فرهنگ لغات و زیان هم قرار گرفته و نمونه‌هایی از آن‌ها نیز ثبت و گردآوری شده است. در فرهنگ‌شناسی، مطالعه موردی هر یک از پدیده‌ها یا رویدادها از اهمیت برخوردار است، از همین روست که مطالعه ماشین‌نوشته‌ها می‌تواند بخش قابل‌تأملی از مطالعات فولکلوریک (فرهنگ‌عامه) باشد که به‌وسیله آن زبان، لحن، درونیات، باور، اعتقادات و حتی خواسته‌ها و نیاز بخشی از جامعه را می‌توان بازشناخت و مرود تحلیل قرار داد.
*ماشین‌نویسی مشمول جریمه می‌شود
با آنکه از منظر جامعه‌شناختی و روان‌شناختی مطالعه و تحلیل پشت‌نویسی ماشین می‌تواند موضوعی جالب‌توجه باشد، اما این موضوع (ماشین‌نویسی) به لحاظ قانون راهنمایی و رانندگی جزو موارد ممنوعه است. چراکه بر اساس ماده 207 قانون راهنمایی و رانندگی «نصب هر نوع علائم و پلاک‌های متفرقه و همچنین الصاق یا نصب یا نقش هر نوع آگهی، نوشته، عکس و نوشتن عبارات و ترسیم نقوش روی شیشه‌ها یا بدنه درونی یا بیرونی وسایل نقلیه به‌منظور تجارت، تبلیغ، نمایش و مانند آن ممنوع است؛ مگر بر اساس ضوابطی که به پیشنهاد شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور به تصویب وزیر کشور رسیده باشد».
*موضوعی قابل‌تأمل برای تحلیلگران فرهنگ عامه
ماشین‌نویسی گرچه دهه‌هاست در میان رانندگان ایران جزو رسومات و فرهنگی خودانگیخته و نانوشته بوده و همچنان هست و اغلب نیز به دیده طنز و سرگرمی به آن پرداخته شده، اما به لحاظ جامعه‌شناختی و روان‌شناختی، موضوعی قابل‌تأمل برای تحلیلگران فرهنگ‌عامه است که از دل آن می‌توان منویات، مکنونات و درونیات حسی یکی از زحمتکش‌ترین قشرهای جامعه (رانندگان جاده‌ای) و همچنین فرهنگ رانندگان شهری را تحلیل و بازنگری کرد.
برچسب ها :