بررسی جنبه های اجتماعی و روانی سیل شیراز از دیدگاه جامعه شناسی:
همبستگی تقویت شد اما«امنیت روانی» شیراز آسیب دید
عموما پدیده های طبیعی با تاثیر و پیامدهای اجتماعی، روانی و اقتصادی همراه هستند که وقوع آن منجر به بروز و پررنگ شدن بخشی از این تاثیرات
می شود. سیل، زلزله، حوادث طبیعی و غیرطبیعی نمونه از این پدیده‌هایی هستند که حتی فکر کردن به آنها منجر به نگرانی های می شود. از طرفی پدیده های طبیعی زمانی که رخ می دهند جنبه های مثبتی هم با خود به همراه دارند؛ سیل شیراز یکی از پدیده هایی است که وقوع آن جنبه های مثبت و منفی روانی و اجتماعی را نشان داد.
کمک به یکدیگر، نوع دوستی و همدردی، تاثیرات اجتماعی و مثبت وقوع سیل شیراز بود که با خود ترس ها و اضطراب هایی را به همراه داشت.
در ادامه بررسی جنبه های اجتماعی و روانی سیل شیراز را از دیدگاه جامعه شناسی در گفت و گو «افسانه» با کرامت اله راسخ؛ جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه جهرم می خوانیم.
*از دیدگاه شما با وقوع سیل شیراز در وهله اول کدام جنبه اجتماعی آن نمایان بود؟
سیل شیراز در نگاه اول جنبه مثبت داشت و نشان داد که هنوز در جامعه ما ته مانده ای از «انسجام اجتماعی» باقی مانده است. درواقع این سیل نشان داد که افراد و گروه هایی هستند که هنوز می‌توانیم روی «همبستگی اجتماعی» و حتی «همبستگی ملی» آنها حساب کنیم و با توجه به اینکه کسانی که کمک می کردند وابستگی قومی، نژادی، زبانی، دینی و مذهبی را در نظر نداشتند این نشان می‌دهد که هدف آنها صرفاً کمک بود.
همچنین این موضوع به وفور در سیل شیراز نشان داده شد که کمک ها و همدردی هایی که مردم شیراز داشتند در کاهش آلام حادثه دیدگان موثر بوده است و به طور کلی همراهی با سیل زدگان به نوعی واقعیت همبستگی اجتماعی را بار دیگر زنده کرد.
*درعین حال وقوع پدیده هایی مانند سیل پیامدهای روانی و اجتماعی منفی را به همراه دارد، در این خصوص دیدگاه شما چیست؟
اینکه حوادث ناگهانی مانند سیل و زلزله پیامدهای ناگوار روانی به همراه دارد شکی نیست و به تبع کسانی که در معرض آن هستند تحت تاثیر روانی و اجتماعی چنین حادثه‌ای قرار می‌گیرند. این تأثیر به ویژه برای کودکان بسیار زیاد است و به فرض اگر کودکی در سیل بوده که حتی عروسک خود را از دست داده باشد این خاطره و ترس از دست دادن با او تا جوانی و حتی بزرگسالی اش همراه است، حتی این خاطره تلخ برای افراد بزرگسال هم ادامه دارد که باعث می‌شود با شنیدن اسم سیل دوباره دچار تشویش شوند و یا حتی با حضور در مناطقی که این حادثه اتفاق افتاده آنها را دوباره آزرده کند و این افراد احساس می‌کنند که در هر لحظه در معرض خطر هستند.
*با این وجود، تاثیر اطلاع رسانی ها برکاهش پیامدهای منفی اجتماعی و روانی پدیده ها به چه صورت است و آیا این کارکرد در سیل شیراز به درستی انجام شد؟
شایعات گوناگون در مورد سیل شیراز منجر به این شد که جنبه‌های منفی روانی به همراه داشته باشد و اغلب مردم بیشتر حتی به واقعیت هایی توجه می‌کردند که در شبکه‌های مجازی منتشر می‌شد و منابع رسمی کمتر مورد اعتنا بود که این خود نشان داد که از این نظر در جامعه مشکل وجود دارد؛ چراکه مردم اخبارهای خود را از مبادی رسمی دنبال نمی‌کردند بلکه شایعه ها و واقعیت هایی را که در فضای مجازی منتشر می شد، بیشتر باور می‌کردند. این موضوع به تبع باعث نگرانی هایی می شد که افراد فکر کنند اتفاق بدتری رخ داده یا در حال وقوع است.
*کارکرد مبادی رسمی و غیر رسمی اطلاع رسانی بعد از سیل شیراز را چگونه ارزیابی می کنید؟
بعد از وقوع سیل شیراز اطلاع رسانی ها و هشدارهای زیادی که داده می‌شد، نشان داد که سیستم رسمی در اطلاع‌رسانی ضعیف عمل کرده است و در کنار این مبادی غیر رسمی هم بی تاثیر نبود و این باور را که « شیراز جای امن است» از مردم گرفت و باعث ترس شد که این ترس تا دراز مدت در حافظه مردم باقی می ماند؛ چراکه شیراز عملا در روزهای 7 فروردین به جز بخش هایی که درگیر سیل بود، به حالت عادی برگشت اما این موضوع به واسطه هشدارهای زیاد و حتی بدون ضرورت باعث شد که مردم زیادی از شیراز بروند. با این حال از طرفی به دلیل این که حافظه تاریخی و جمعی مردم قوی نیست شاید این موضوع می‌تواند به بازگشت به شیراز کمک کند.
*بُعد دیگر اجتماعی به محل وقوع سیل بر
می گردد که از لحاظ بصری در موقعیت خاصی (دروازه قرآن) اتفاق افتاد، دیدگاه شما در این خصوص چیست؟
جدا از خاطره تلخی که از این حادثه در محل دروازه قرآن باقی مانده است، وقوع سیل در این منطقه نشان داد که محلی که درگیر سیل شده بود از قدیم محل رودخانه بوده است و این ذهنیت در بین مردم وجود دارد که جنبه اکوسیستمی منطقه‌ای که سازندگان آن اصلاً توجهی به آن نکرده اند منجر به این شد که حادثه تلخی را رقم بزند و خاطر مردم را از این بابت مکدر کرد.
*به طورکلی مشکلات اجتماعی وقوع سیل در کشور کدام است؟
جنبه دیگر سیل در کل کشور مشکل بنیادی کشورهای در حال توسعه است که برنامه‌ریزی خوبی ندارند و همراه با چنین رخدادی به صورت عکس العملی عمل می‌کنند و اجازه می دهند واقعه ای رخ دهد و بعد واکنش نشان می دهند که این واکنش در زمان رخداد وقایع به مراتب هزینه بیشتری دارد.
*به عنوان سؤال آخر؛ علاوه بر تاثیر اجتماعی، پدیده های طبیعی چه پیامدهای را با خود به همراه دارند؟
درهر صورت وقوع هر پدیده ای می تواند پیامدهای گوناگون روانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و حتی شاید فرهنگی هم داشته باشد که ضروری است در برنامه ریزی ها
به این پیامدها توجه و برای کاهش اثرات منفی آنها برنامه ریزی شود؛ چرا که این تاثیرات در کوتاه مدت و بلند مدت آسیب هایی را با خود به همراه دارند.
کد گزارش: 1202
به قلم: مریم مرادی