زلزله دور شیراز می چرخد

احسان اکبرپور: گسل کره‌بس منطقه‌ای است که به گفته محققان، ازجمله پهنه‌های بسیار لرزه‌خیز زاگرس است و این در دهه‌های گذشته نیز زلزله‌های تاریخی در این منطقه رخ داده است؛ از آن جمله می‌توان به زلزله ۲۱ فروردین ۱۳۵۱ قیر و کارزین با بزرگای ۶.۹ اشاره کرد که مهم‌ترین زلزله در پهنه فارس در نیم‌قرن اخیر بود و موجب جان‌باختن 5 هزار نفر شد. 20 سال و 11 روز پیش نیز زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 6.1 در همین گسل کره‌بس رخ داد و موجب جان‌باختن ۲۶ نفر شد. چهارم مهرماه سال گذشته نیز زلزله‌ای به بزرگای 4.7 در راستای گسل کره‌بس و درست در همین منطقه خان‌زنیان رخ داد و مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز این گسل را مسبب آن رخداد لرزه‌ای عنوان کرد.
*گسل کره‌بس
خان زنیان استان فارس بخشی از کمربند چین‌خورده زاگرس است. این محدوده از لحاظ ساختاری تحت تأثیر دو گسل مهم «سبزپوشان» در خاور و «کره‌بس» است. این دو گسل ازجمله گسل‌های بنیادی منطقه به شمار می‌روند که از بخش‌های شمال و جنوب این نواحی را درنوردیده‌اند. محدوده خان زنیان به دلیل وجود گسل کره بس منطقه پویا و فعال ازنظر تکنونیکی است و درازای این گسل 63 کیلومتر تخمین زده می‌شود. *گسل کره‌بس
خان زنیان استان فارس بخشی از کمربند چین‌خورده زاگرس است. این محدوده از لحاظ ساختاری تحت تأثیر دو گسل مهم «سبزپوشان» در خاور و «کره‌بس» است. این دو گسل ازجمله گسل‌های بنیادی منطقه به شمار می‌روند که از بخش‌های شمال و جنوب این نواحی را درنوردیده‌اند. محدوده خان زنیان به دلیل وجود گسل کره بس منطقه پویا و فعال ازنظر تکنونیکی است و درازای این گسل 63 کیلومتر تخمین زده می‌شود.
*سابقه تاریخی وقوع زلزله در بیشاپور
از سویی به گفته مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، شهر باستانی بیشاپور در شمال کازرون نیز در پهنه گسله کازرون قرار دارد. «بیشاپور تا قرن هفتم هجری آباد و مسکونی بوده است و پس‌ازآن ویران شده است. بیشاپور به سال ۲۶۶ میلادی و به دستور شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده و در زلزله‌های ۲۹۳، ۵۳۱ و حدود ۹۹۰ میلادی سه بار ویران شده است. این شهر تا قرن ۱۵ میلادی (دوره تیموری) آباد بوده است و ممکن است خالی از سکنه و متروکه شدن آن با زلزله شدید ۱۴۴۰ میلادی در منطقه غرب فارس بزرگ مرتبط باشد.»
*گسل‌های شیراز؛ از شهرک گلستان تا مهارلو
خطر زلزله در شهر شیراز اما نخستین بار نیست که واقع می‌شود. پیش‌تر رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب با اشاره به اینکه استان فارس نیز یکی از استان‌های زلزله‌خیز کشور به شمار می‌رود، گفته بود که بخش‌هایی از شمال غرب، غرب، جنوب و جنوب شرق استان فارس بر روی گسل وجود دارد. «به‌عنوان نمونه می‌توان به شهرستان‌های کازرون، فیروزآباد، فراشبند، زرین‌دشت، لارستان و... اشاره کرد.» به گفته طهمورث یوسفی، شهر شیراز از شهرک گلستان تا مهارلو بر روی گسل واقع شده است؛ از همین‌رو «باید در ساخت‌وسازهای خود از مصالحی استفاده کنیم که مشکل به وجود نیاورد.»
به‌عنوان‌مثال یوسفی می‌گوید: ساختمان‌ها نباید بر روی خاک‌های سست ساخته شوند و باید شرایطی را فراهم کنیم تا با ساخت ساختمان‌های ایمن در مقابل زلزله‌های شش ریشتری مقاوم باشند؛ اما کدام‌یک از گسل‌های فارس فعال‌ترند؟ طهمورث یوسفی می‌گوید: گسل کازرون که به گسل قطر کازرون معروف است و گسل منطقه کوهمره سرخی، نسبت به دیگر گسل‌ها فعال‌ترند. او می‌گوید: شیراز دارای گسل‌های مهم و فعالی است که از بخش غربی شیراز می‌گذرد، در بخش جنوبی گسترش وتا بخش‌هایی از شهر قیر ادامه پیدا
می‌کند.
با این حال یوسفی می‌گوید با توجه به مطالعات انجامی بر روی گسل‌ها، بیش از ۷۰ درصد زلزله‌های رخ داده در شیراز کمتر از پنج ریشتر بوده و احتمال وقوع زلزله‌ای با بیش از هفت ریشتر کم است.
*فارس گسل‌های فعال زیادی دارد
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب در سخنان خود، از احتمال بالاتر وقوع زلزله در فارس و استان‌های هم‌جوار می‌گوید. «مطالعات سازمان زمین‌شناسی نشان می‌دهد که خشک‌سالی و تغییر فصل نیز در وقوع زلزله مؤثر است.» طهمورث یوسفی با اشاره به سوابق تاریخی زلزله در استان فارس می‌افزاید: چهار استان جنوبی فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد و هرمزگان که در حوزه استحفاظی این سازمان قرار دارند، دارای گسل‌های فعال زیادی هستند. یوسفی با اشاره به اینکه وقوع این زمین‌لرزه‌ها حکایت از فعال بودن گسل‌ها دارد، بیان می‌کند: به طور معمول ابتدای آغاز فصل سرد و گرم همواره شاهد وقوع این زمین‌لرزه‌ها هستیم اما نکته مهم جغرافیای این زمین‌لرزه‌هاست.
*ریزش کوه در خیابان جمهوری در سال گذشته «رانش زمین» بود
اما فارس تنها با خطر وقوع زلزله مواجه نیست و خطر رانش زمین و یا پدیده فرونشست زمین نیز از سال‌ها پیش فارس را درگیر کرده و همواره محققان و کارشناسان نسبت به خطرات آن در این استان هشدار داده بودند. تا آنکه 26 تیرماه سال گذشته خبر رسید که در بولوار جمهوری شهر شیراز کوه ریزش کرده و ساختمان‌های اطراف آن تخلیه شده‌اند. حالا محققان اعلام کرده‌اند که ریزش کوه ناشی از رانش زمین بوده است تا با این اتفاق، رانش زمین به شهر شیراز رسیده باشد.
در این راستا رئیس سازمان زمین‌شناسی منطقه جنوب کشور با اشاره به اینکه گسلی فرعی از این محدوده عبور می‌کند، به مهر گفته بود: این گسل سبب ناهنجاری‌های ساختاری و تغییرات شیب لایه‌ها در دو سوی گسل و پدیدار شدن لایه‌های مارنی در این قسمت شده، این گسل پهنه‌ای نزدیک به ۲۰۰ متر را متأثر ساخته و سبب ایجاد دامنه‌ای پرشیب و ناپایدار در این محدوده شده است. به گفته او عملکرد گسل فرعی و فعال، شیب دامنه (شیب‌های بالای ۳۰ در صد)، شیب و جهت لایه‌ها، وجود چشمه‌سارهای فصلی و آبیاری‌های فضای سبز، تسطیح اراضی به‌صورت غیراصولی و برداشت خاک و نهشته‌های پاشنه پایداری دامنه و... در بروز این حادثه نقش داشته است.
*فاجعه وسیع در صورت وقوع زلزله در نزدیکی کلان‌شهرها
از سویی رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز چندی پیش از «شانس» بالای کلان‌شهرهای کشور در عدم وقوع زمین‌لرزه با مقیاس بالا گفته بود.
«شانسی که تاکنون آورده‌ایم، این بوده که طی حدود 60 سال و حتی 100 سال اخیر، در نزدیکی شهرهای بزرگ زلزله مهیب و سترگ و بزرگی مثل زلزله 7.3 ریشتری ازگله کرمانشاه رخ نداده است. با توجه به اینکه ازگله کرمانشاه منطقه‌ای با تراکم جمعیتی بسیار کمی است و اگر این زلزله در مجاورت کلان‌شهر کرمانشاه با جمعیت بالای یک میلیون نفر و یا در نزدیکی دیگر کلان‌شهرها رخ می‌داد، یک فاجعه بسیار وسیع و غیرقابل‌تصوری رقم می‌خورد.»
*ناامنی مراکز تجاری در برابر آتش
اما همان‌گونه که اشاره شد، تنها زلزله نیست که موجب ویرانی یا تلفات انسانی می‌شود، بلکه فاکتور «ایمن‌سازی» ساختمان‌ها نیز موضوعی بسیار بااهمیت در کاهش تلفات و خرابی‌هاست. همان‌گونه که در کشورهای آسیای شرقی مانند ژاپن که سالانه دهه‌ها زمین‌لرزه با مقیاس بالا رخ می‌دهد، تلفات و خسارات نسبت به موارد مشابه در کشور ما بسیار کم است. زمین‌لرزه روز گذشته شیراز گرچه به‌لحاظ بزرگا و شدت و زمان لرزش زمین، جزو زمین‌لرزه‌های ضعیف بود، اما حکایت از در معرض خطر بودن شیراز و دیگر مناطق استان مانند کازرون در صورت جابه‌جایی گسل‌های فعالی مانند گسل کره‌بس یا گسل کازرون داشت.
*زلزله خان زنیان خسارتی نداشت
طبق بررسی های میدانی به عمل آمده زلزله خان زنیان خسارتی وارد نکرده است.
مدیر کل بحران استانداری فارس در این رابطه به مهر گفت: به محض وقوع زلزله کارشناسان و نیروها فوراً به محل اعزام شدند.
رحیم آزادی بیان کرد: طبق بررسی‌های به عمل آمده زلزله خسارتی درپی نداشته
است.