مسیر خوشبختی از میان قبر ها

احسان اکبرپور / هفته به پایان رسیده است و موعد دیدار با رفتگان است. صادق با دبه هشت‌کیلویی آب در دست راست و شیشه‌ای گلاب در جیب شلوار کردی و دسته‌ای گلایل در دست چپ، سر می‌زند به قبور. در هر قدم‌برداشتن، دبه‌ی سنگین مثل حرکت دورانی آونگ، به پایش می‌خورد و جدا می‌شود. سر نخستین قبر که می‌رسد، اول سلامی می‌کند و بعد دبه را خم می‌کند روی سنگ قبر و آب می‌ریزد، سپس دست می‌کند در جیب و با لُنگ تمیز می‌کشد روی سنگ، بعد دستمال خشک را از جیب دیگرش بیرون می‌آورد و خیسیِ سنگ را خشک می‌کند. دست‌آخر هم چندشاخه گلایل سفید می‌گذارد روی سنگ. زن‌ومرد جوان که آمده‌اند به دیدار مادر، دست می‌کنند در جیب و پولی می‌دهند به او. پول را می‌گذارد در جیب زیپ‌دار شلوار و می‌رود سروقت ردیف بعدی. هنوز امتحانات نهایی خردادماه تمام نشده است، اما «پنجشنبه‌ها روز کاره.» چند سالی است اما تابستان که بیاید، کار هرروزه‌اش، پرسه‌زدن برای به‌دست‌آوردن پول است. «خانواده‌ام وضع مالی خوبی نداره و روزهای تعطیل و سه ماه تعطیلی که میشه، با بقیه بچه‌ها میریم برای کار.» خانه‌شان همان پشت دارالرحمه است، جز او، هستند چند پسربچه‌ی دیگر هم، همه هم‌سن‌وسال، از 12 سال تا 15 سال.

*«چی می‌خوای؟»

خودشان به اینجا می‌گویند: «10 متری». از این‌سو تا آن‌سویش، هر چند متر، یکی، دو نفر ایستاده‌اند به انتظار. از جوان 17، 18 ساله هستند تا مرد 30 ساله و 40 ساله. آن‌ها که «واردتر» هستند، به یک نگاه می‌فهمند که خریداری یا نه، کم‌تجربه‌ترها را اما اگر تنها چند ثانیه چشم بدوزی به چشم‌هاشان، سری تکان می‌دهند که «چی می‌خوای؟». همه‌جور جنسی دارند، محلی‌ها می‌گویند از سنتی و صنعتی، چیزی نیست که نداشته باشند. «یکی از معضلات مناطق کم‌برخوردار آن است که در این مناطق خانواده‌های پسربچه‌های 12، 13 ساله که دچار فقر مالی هستند، ترجیح می‌دهند آن‌ها در روزهای تعطیلی مدارس سر کار بروند. نخستین جایی هم که برای کار می‌روند دارالرحمه است که در آنجا گل و آب و... می‌فروشند.» مدیر خانه‌محله شیخ‌علی چوپان از زبان خیلی از اهالی محلات همجوار شنیده است که «هنگامی که کودک در این سن وارد جامعه می‌شود و برخی از معضلات را می‌بیند، ذهنش کم‌کم آماده می‌شود برای کسب درآمد. بعد هم وقتی مشاهده می‌کند که همسایه‌اش از طریق موادفروشی ماشین شاسی‌بلند خریده است، به کار خلاف و موادفروشی هم تمایل پیدا می‌کند.» محمد پیرمردی که بیش از نیم‌قرن است در یکی از محلات حاشیه‌ای و کم‌برخوردار شیراز زندگی می‌کند، در گفت‌وگو با «افسانه» با بیان اینکه در برخی از این مناطق موادفروشی وجود دارد، می‌گوید: «وقتی بچه می‌بیند پدرش راحت در خانه نشسته و هر بار که در خانه‌اش رو می‌زنند، یک بسته مواد میده و پول می‌گیره، با خودش میگه چه کاری راحت‌تر از این؟».

*732 کودک کار در شیراز

به گزارش خبرنگار افسانه آنلاین: معاون امور اجتماعی بهزیستی فارس در گفت‌وگو با «افسانه» تعداد کودکان کار شیراز را «732 نفر» اعلام می‌کند و می‌گوید: حدود 60 درصد از این کودکان، جزو مهاجران و اتباع خارجی هستند. معصومه فروتن سپس با بیان اینکه در شیراز چهار مرکز کودکان خیابانی وجود دارد، می‌افزاید: از این تعداد دو مرکز به صورت شبانه‌روزی و اقامتی است و دو مرکز نیز به صورت روزانه به این کودکان خدمات ارائه می‌کند. به گفته فروتن، یک مرکز حمایتی روزانه نیز در مرودشت وجود دارد که به کودکان کار و خیابان خدمت‌رسانی می‌کنند. معصومه فروتن در ادامه راهکار کاهش تعداد کودکان کار را حمایت مادی و معنوی از آن‌ها و خانواده‌های‌شان عنوان می‌کند و می‌افزاید: همکاران ما در مراکز این کودکان را شناسایی می‌کنند و آن‌ها را وارد چرخه حمایتی بهزیستی می‌کنند تا دیگر ناچار نباشند که به دنبال کار بروند. «اما منابع ما محدود است و در حد منابع و اعتبارات‌مان می‌توانیم به کودکان کار خدمات‌رسانی کنیم. معاون امور اجتماعی بهزیستی فارس با اشاره به وضعیت معیشتی فعلی جامعه می‌گوید: اغلب این بچه‌ها، کودکان کار هستند نه کودکان خیابانی، از همین رو بهزیستی در همکاری با دیگر ارگان‌های مسئول برای کمک به معیشت خانواده‌های کم‌درآمد اقدام می‌کند. «از این‌رو ما با خانواده‌ها ارتباط می‌گیریم و مشکلات‌شان را بررسی می‌کنیم تا در حد توان و اعتبارات‌مان بتوانیم مشکلات‌شان را برطرف کنیم تا کودکان این خانواده‌ها دیگر وارد چرخه کار شوند.»

*در شرایط خوش‌بینانه از کودکان کار «بیگاری» می‌کشند

معصومه فروتن در ادامه با بیان اینکه کار کودک یک «چرخه» است، می‌افزاید: ما معتقدیم رکن اصلی جامعه خانواده است، بنابراین اگر ما چتر حمایتی قوی داشته باشیم، بسیاری از این کودکان ناچار نخواهند بود که وارد عرصه کار شوند. با این وجود، معاون امور اجتماعی بهزیستی فارس می‌گوید: هنگامی که خانواده کودک وضعیت معیشتی مناسبی نداشته باشد و او وارد بازار کار شود، قطعاً افرادی سودجو هستند که به دنبال استفاده یا سوءاستفاده از این کودکان هستند. فروتن در این رابطه می‌افزاید: این افراد در شرایط خوش‌بینانه از کودکان «بیگاری» می‌کشند که در این شرایط ممکن است کودکان دچار مشکلات اخلاقی شوند. به باور فروتن، در این شرایط کودکان کار قطعاً دچار آسیب‌های روحی ـ روانی می‌شوند و همین سرخوردگی‌ها و مقایسه خود با هم‌سالان‌، آن‌ها را از نظر روحی سرخورده می‌کند؛ سرخوردگی‌ای که «ممکن است آن‌ها را به جوانان بزهکار فردای ما تبدیل کند.»

*نگرانی از سوءاستفاده از کودکان کار و واردشدن آن‌ها به باندهای مواد مخدر

اما بیگاری و مشکلات روحی ـ روانی تنها آسیبی نیست که به کودکان کار وارد می‌شود. معاون امور اجتماعی بهزیستی فارس در این رابطه به خبرنگار افسانه آنلاین می‌گوید: یکی از خطراتی که ما بسیاز نگران آن هستیم، بحث سوءاستفاده از کودکان کار است. معصومه فروتن با بیان اینکه تاکنون گزارشی از فروش اعضای بدن کودکان کار به اداره بهزیستی نرسیده است، می‌گوید: اما ممکن است مواردی مانند فروش اعضای بدن کودک هم جزو این نگرانی‌ها باشد. از سوی دیگر، معاون امور اجتماعی بهزیستی فارس سوءاستفاده‌های جسمی از کودک کار و واردشدن آن‌ها به چرخه خطرناک باندهای مواد مخدر را از آسیب‌های دیگری عنوان می‌کند که کودکان کار را تهدید می‌کند. «واقعیت آن است که آینده جامعه ما در دستان این بچه‌هاست و ما نگران آسیب‌های روحی ـ روانی که به کودکان کار وارد می‌شود، هستیم.» معصومه فروتن در ادامه با اشاره به برخی گزارش‌های کودک‌آزاری که مربوط به تعرض به کودکان کار است، می‌گوید: واضح است که هنگامی که کودکی تا نیمه‌شب در خیابان است در محیطی امن حضور ندارد و قطعاً خطرات زیادی از جانب افراد سودجو ممکن است برای او وجود داشته باشد.

*وظیفه خانه‌محله‌ها توانمندی جوانان است

محلات و مناطق کم‌برخوردار و آسیب‌پذیر، به سبب وضعیت نامناسب معیشتی خانواده‌ها، کانون‌های مستعد کار کودکان است، از همین‌رو چند سالی است که استانداری فارس و ارگان‌های مسئول در حوزه اجتماعی، هشت خانه‌محله در محلات کم‌برخوردار و حاشیه‌ای شیراز ایجاد کرده‌اند. اما این خانه‌محله‌ها تا چه اندازه در کمک به ساکنان این محلات موفق بوده‌اند؟ مدیر خانه محله شیخ‌علی چوپان در گفت‌وگو با «افسانه» توانمندسازی شغلی جوانان را وظیفه اصلی خانه‌محله‌های شیراز می‌داند و می‌گوید: در این مراکز از طریق مربیان و کارشناسان فنی و حرفه‌ای به نوجوانان و جوانان آموزش فنی و حرفه‌ای و هنری رایگان ارائه می‌کنیم تا متقاضیان بتوانند برای خود شغل ایجاد کنند. محمدحسن محمودی می‌افزاید: سپس این کارآموختگان به مراکز فنی و حرفه‌ای معرفی می‌شوند و در صورت پذیرفته شدن در آزمون، به آن‌ها مدرک معتبر فنی و حرفه‌ای داده می‌شود تا برای یافتن شغل به اداره تعاون و رفاه معرفی شوند.

*دختران تنها مراجعه‌کنندگان به خانه‌محله‌ها هستند

اما آیا خانه‌محله‌ها توانسته‌اند مشکلات ناشی از فقر خانواده‌ها را به گونه‌ای رفع کنند تا دیگر کودکان و نوجوانان ساکن در این محلات ناچار به کار نباشند؟ محمودی در پاسخ می‌گوید: ما به لحاظ آماری در این زمینه موفق بوده‌ایم، اما واقعیت آن است که در هیچ‌کدام از خانه‌محله‌های شیراز، حتی یک مراجعه‌کننده پسر وجود ندارد و تنها مراجعه‌کنندگان دختران نوجوان و جوان، و زنان خانه‌دار هستند.

اما چرا پسران برای آموزش فنی و حرفه‌ای به خانه‌محله‌ها مراجعه نمی‌کنند؟ «چون عموماً به دنبال کار می‌گردند و اغلب آموزش‌های ما آموزش‌های شغلی نیست. در حال حاضر ما در این خانه‌محله‌ها آموزش گلستان‌خوانی، نقاشی، خوشنویسی و... داریم، طبیعی است که در این مناطق پسربچه‌ها ترجیح دهند به به دنبال این‌گونه آموزش‌ها نباشند و به سراغ مشاغل آزاد و بعضاً خلاف بروند.» از همین‌رو بوده است که محمدحسن محمودی پیشنهاد کرده‌ است که در خانه‌محله‌ها مشاغل تعمیراتی مانند تعمیر موبایل، خودرو و... آموزش داده شود تا مردان نیز به این مراکز حمایتی مراجعه کنند. محمودی می‌گوید: «دخترانی که به اینجا می‌آیند فوق‌العاده هنرمند و خلاق هستند و من تأسف می‌خورم که چرا آن‌ها ناچار هستند در مناطق کم‌برخوردار زندگی کنند و نتوانند از ذوق و خلاقیت‌شان استفاده کنند.»

***

آفتابی که هوا را گرم کرده بود، حالا جای خود را به نسیم خنک قبل از غروب داده است. وقت دل‌کندن از عزیزان است و دارالرحمه رفته‌رفته از حضور زنان و مردان خالی می‌شود. صادق و هم‌محله‌ای‌هایش هم گوشه‌ای نشسته‌اند و نوشابه‌ی خنک را سر می‌کشند. عایدی‌ این آخرهفته، کم‌تر از 40 هزار تومان بوده است و هوا که گرگ‌ومیش شود، به خانه برمی‌گردند. امتحانات آخر سال، هفته‌ی آینده تمام می‌شود و کار هرروزه‌ی آن‌ها در سه ماه پیش‌رو، از همان فردای آخرین امتحان آغاز می‌شود.